Երևանից 170 կմ դեպի հյուսիս գտնվում է Ախթալայի ամրոցը, որտեղ հետազոտողները հայտնաբերել են հունարեն և վրացերեն գրություններով բազմաթիվ նամակներ: Ախթալայի դարպասները դեռ կանգուն են, ինչպես նաև Սուրբ Աստվածածնի եկեղեցին, մատուռը և շատ այլ շինությունների ավերակներ, որոնք գտնվում են ամրոցի հարևանությամբ: Ճարտարաշինարարական սկզբունքները, որոնցով գլխավորվել են այս շինությունների ստեղծողները, կասկած անգամ չեն թողնում, որ դրանք կառուցողները եղել են հայերը:
Ախթալայի ամրոցը՝ վանական համալիրի հետ միասին, գտնվում է գյուղի կենտրոնական մասում։ Ամբողջ տարածքը երեք կողմից եզերված է ժայռապատ խոր ձորերով, իսկ չորրորդ՝ հյուսիսային կողմից սարահարթ է։ Շրջապատված լինելով բնական ամրություններով՝ այն պաշտպանված է եղել նաև բրգավոր պարսպապատերով։ Ամրոցը կառուցվել է 10-րդ դարում՝ Կյուրիկյանների տիրապետության ժամանակ։ Գլխավոր մուտքը հյուսիսային կողմից է։ 10-րդ դարի պատմիչներ Կիրակոս Գանձակեցին և Վարդան Արևելցին ամրոցը հիշատակում են Պղնձահանք անունով։
Կոստանդնուպոլսում Վասիլի I- ի գահին բարձրացումը կանխորոշեց բյուզանդական արվեստի զարգացման «հայկական» փուլը: Հայ բազմաթիվ արվեստագետներ ու ճարտարապետներ այդ ժամանակաշրջանում աշխատել են կայսերական ղեկավարության ներքո: Նրանք կառուցել են հայտնի Նոր եկեղեցին և վերանորոգել Սուրբ Սոֆիայի եկեղեցու գմբեթը:
Հոդվածը կազմվել է ArmLand ակումբի դիտարկումների և հավաքագրած նյութերի հիման վրա։
Լուսանկարները՝ Արտյոմ Մարտիրոսյանի
