Արեգակնային էներգիայի ազդեցության մեծությունը կախված է արևի կանգնած բարձրությունից, որն իր հերթին որոշվում է տվյալ հատվածի աշխարհագրական լայնությամբ, տարվա և օրվա ժամանակով: Անցնելով մթնոլորտով, հատկապես նրա ստորին շերտերով, որը պարունակում է  փոշու, ծխի և ջրային գոլորշիների մասնիկներ, արևի ճառագայթները որոշակի չափով կլանում են դրանք և ցրվում են։ Հետևաբար, որքան արևի ճառագայթները մթնոլորտում երկար ճանապարհ են անցնում, այնքան ավելի աղտոտված են, և արեգակնային ճառագայթների ինտենսիվությունը ավելի փոքր է: Բարձրության ավելացման հետ մեկտեղ մթնոլորտային շերտի հաստությունը, որի միջով անցնում են արևի ճառագայթները, նվազում է: Մթնոլորտի թափանցիկության բարձրացման հետ կապված ուղիղ արեգակնային ճառագայթների ազդեցության ինտենսիվությունը ավելի մեծանում է:  Լեռներում յուրաքանչյուր 100 մետրը մեկ ուղիղ արեգակնային ճառագայթման մեծությունը աճում է 1-2 %-ով: Յուրաքանչյուր 100 մետր բարձրանալիս 5-10 %-ով ավելանում են նաև ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ինտենսիվությունը:

Սովորական պայմաններում ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները ներթափանցում են մարդու մարմնի բաց հատվածներ 0.05-ից մինչև 0.5 մմ խորությամբ, առաջացնելով չափավոր կարմրածություն, իսկ այնուհետև արևայրուք: Լեռներում մարմնի բաց հատվածները ենթարկվում են արեգակնային ճառագայթման ողջ օրվա ընթացքում: Հետևաբար, եթե մարմնի բաց հատվածները պաշտպանելու համար նախապես անհրաժեշտ միջոցներ չձեռնարկվեն, հեշտությամբ կարող են առաջանալ մարմնի այրվածքներ:

Լեռնային արշավների ժամանակ արևի ուղիղ ճառագայթներից ամենից շատ տուժում են վիզը, ականջները, դեմքի և ձեռքերի արտաքին հատվածների մաշկը, ուսերը: Ձյան դեպքում ազդում են նաև արևի ցրված ու արտացոլված ճառագայթները, որի ընթացքում առավելապես տուժում են կզակի, քթի և շուրթերի հատվածները: Այսպիսով մարդու մարմնի յուրաքանչյուր բաց հատված ենթակա է այրվածքներ ստանալուն: Գարնանային տաք օրերին բարձրլեռնային շրջաններում արշավելիս, հատկապես, երբ մաշկը դեռևս արևայրուք չունի, ոչ մի դեպքում չի կարելի առանց պաշտպանիչ միջոցների օգտագործման մնալ արևի տակ:

Շատերին կարող է թվալ, որ ձմռանն արևի ճառագայթներից այրվածքներ ստանալու հավանականությունը ավելի նվազում է, սակայն դա այդպես չէ: Ձյունոտ արշավների ընթացքում մարդը կարող է ստանալ լուրջ այրվածքներ հատկապես աչքերի հատվածում, որը կարող է հանգեցնել ընդհուպ, այսպես կոչված, ձնային կուրության:

Արևապաշտպան քսուքի N1 խնդիրը․ Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ

Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները բաժանվում են 3 կատեգորիաների՝ UVA, UVB ,UVS:

UVA ճառագայթները խորը ներթափանցում են մաշկի մեջ, հանգեցնելով մաշկի ծերացմանը, կնճիռների առաջացմանը, ընդհուպ մաշկի քաղցկեղի առաջացմանը:

UVB ճառագայթները հանգեցնում են արևային այրվածքների առաջացմանը:

UVC ճառագայթները կլանվում են Երկրի մթնոլորտային գազերի կողմից և դա ուղղակի հիանալի է, քանի որ UVC ճառագայթները մարդու համար համարվում են պոտենցիալ մահացու:

UVA ճառագայթները մեր մաշկի համար ներկայացնում են թաքնված վտանգ: Ի տարբերություն UVB ճառագայթների կողմից առաջացրած արևային այրվածքների, որոնք նկատելի են, UVA ճառագայթները չեն առաջացնում որևէ դիսկոմֆորտ, և նրանց բացասական ազդեցությունը կարող է ջրի երես դուրս գալ մի քանի տարիների ընթացքում:

Մարդու վրա արևի ճառագայթների ազդեցության բոլոր հնարավոր վատ հետևանքները նշելուց հետո կարծում ենք կարիք չկա ևս մեկ անգամ շեշտել արշավից առաջ և արշավի ողջ ընթացքում արևապաշտպան քսուք օգտագործելու կարևույթունն ու առաջնահերթությունը:

Արևապաշտպան քսուք․ Ինչպե՞ս կատարել ընտրություն

Արևապաշտպան քսուք գնելիս պետք է ուշադիր լինել դրա վրա առկա թվերին: Դրանք ունեն իրենց նշանակությունը: Արևապաշտպան քսուքի տուփի վրա առկա է լինում SPF մակագրությունը, որը թարգմանաբար նշանակում է արևի ճառագայթներից պաշտպանության գործոն (sun protection factor), որն ապահովում է UVB ճառագայթներից հավելյալ պաշտպանություն և թույլ չի տալիս, որպեսզի առաջանան արևային այրվածքներ:

Արևապաշտպան քսուքների տուփերի վրա SPF-ի չափը սովորաբար լինում է 2-ից 50-ի հատվածում: Այսինքն տուփի վրա գրված է լինում  SPF 15, SPF 30, SPF 50 և այլն: Լաբորատոր պայմաններում SPF 30 կլանում է UVB ճառագայթների մոտավորապես 97 %-ը, իսկ SPF 15-ը՝ մոտավորապես 93%-ը: Սակայն իրական պայմաններում արևային ճառագայթների կլանման էֆեկտիվության վրա ազդում են մի շարք գործոններ, ինչպիսիք են՝ քրտնարտադրությունը, ֆիզիկական ակտիվությունը և այլն:

Արևապաշտպան քսուք օգտագործելիս հիշեք՝

• Լեռնային արշավների ժամանակ խորհուրդ է տրվում օգտագործել արևային ճառագայթների կլանման բարձր էֆեկտիվություն ունեցող արևապաշտպան քսուքներ: Դրանք SPF 30 և ավելի բարձր ցուցանիշ ունեցող կրեմներն են:
• Եթե SPF-ի պաշտպանության չափը բարձր է, դա չի նշանակում, որ այն ավելի երկար ժամանակ է Ձեզ պաշտպանում արևի վնասակար ճառագայթներից:
• Բոլոր արևապաշտպան քսուքները դառնում են պակաս էֆեկտիվ, եթե Ձեր մաշկը թաց է՝ գտնվում է ջրի մեջ կամ էլ ունեք ակտիվ քրտնարտադրություն: Այդ իսկ պատճառով հատկապես երկարատև արշավների ընթացքում անհրաժեշտ է պարբերաբար թարմացնել արևապաշտպան քսուկը: Առավել ռացիոնալ է համարվում յուրաքանչյուր 1,5 ժամը մեկ թարմացնել:
• Արևապաշտպան քսուկ քսելիս առավել շատ ուշադրություն դարձրեք մարմնի առավել զգայուն հատվածների՝ քթի, ականջների և շուրթերի հատվածների պաշտպանությանը:
• Արևապաշտպան քսուքը քսեք արևի տակ հայտնվելուց 20-30 րոպե առաջ: Դա այն ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում կրեմը հասցնում է ներծծվել, ապահովելով արդյունավետ պաշտպանություն:
• Աշխատեք Ձեր արևապաշտպան կրեմը արևի տակ շատ չթողնել,որպեսզի այն չկորցնի իր էֆեկտիվությունը:

Հոդվածը կազմվել է ArmLand ակումբի դիտարկումների և հավաքագրած նյութերի հիման վրա։

Լուսանկարները՝ Արտյոմ Մարտիրոսյանի, Տատյանա Ռոստոմյանի